Een rare vogel, zo wordt in de regel de scheidsrechter omschreven. Een buitenbeentje tussen de lijnen, een noodzakelijk kwaad zonder wie geen wedstrijd doorgang zou kunnen vinden, maar zijn rol tussen de voetballers blijft met een spanningsveld omgeven.
De scheidsrechter dus. Wekelijks uitgescholden voor alles wat mooi en lelijk is, regelmatig achternagezeten door furieuze amateurs, bijna elke beslissing die hij neemt wordt bestreden door de benadeelde partij, ga er maar aan staan.
Maar waarom roept de arbiter in zijn hoedanigheid zoveel wrevel op? Waarom zetten zijn ingrijpende beslissingen zoveel kwaad bloed?
Het antwoord moet gevonden worden in de heren die hij dient.

Voor wie loopt de scheidsrechter eigenlijk in het veld? Voor het voetbalspel zelf, voor de spelers of voor de kijkers?
Allereerst voor het spel zelf. De spelregels zijn duidelijk, althans op het eerste gezicht. Zo is handspel het raken van de bal met de hand/arm, maar het onderscheid tussen aangeschoten hands en opzettelijk hands maakt dat met het al dan niet toekennen van een vrije bal of een strafschop een discussie geboren is. Hetzelfde geldt voor een tackle of obstructie. De intentie bepaalt of een strafbare overtreding heeft plaatsgevonden, opzettelijk dan wel een logisch gevolg van het feit dat voetbal een contactsport is. U voelt hem al, verhitte discussie alom. Helaas is winnen zo belangrijk, dat spelers bereid zijn om het spel bij tijd en wijle geweld aan te doen en de regels doelbewust te overtreden. De leidsman is de bewaker van het spel.
De arbiter loopt er eveneens voor de spelers. Hij moet hen beschermen tegen overtredingen, omdat eigenrichting ook in het voetbalspel verboden is. De man in het zwart deelt de straffen uit, de getroffen speler rest slechts de geestelijke pijn van de geaborteerde passeerbeweging of de fysieke malheur van het vers gefileerde scheenbeen. Neemt men het recht toch in eigen hand, dan rest de scheidsrechter slechts één straf: verwijdering van het speelveld.
Deze twee facetten van het spel zadelen een arbiter op met de verantwoording over het spel en het lichamelijk welzijn van de deelnemers. Een niet te onderschatten rol, vandaar dat in het lagere amateurvoetbal het fenomeen thuisfluiter zo gevaarlijk kan uitpakken. Je voelt je vogelvrij en van God verlaten als je wordt nagetrapt of opzettelijk onder de knie afgezaagd wordt, terwijl de man met de fluit door de dader met Henk wordt aangesproken. Een prachtig spel wordt een martelgang, alsof je in een gevangenis van een republiek vol bananen bent belandt, en jouw schilletje bevalt hen niet.
De eer en het geweten zijn zeker voor een scheidsrechter van eminent belang, is hij bereid tot marchanderen met één of beide, dan zijn het spel en de spelers slachtoffer.

Niet alleen spel en spelers, ook de toeschouwers spelen tegenwoordig een rol van betekenis in het doen en laten van de arbiter. Zij kunnen hun negatieve invloed doen gelden door met schandalige spreekkoren of gevaarlijk vuurwerk de leidsman te nopen tot het (tijdelijk) staken van een wedstrijd, of hem aan te zetten tot het goedmaken van een foutieve beslissing. Maar ook de fluitist zelf heeft de vinger in de pap als het gaat om het produkt voetbal dat aan de massa wordt voorgeschoteld.
Onlangs speelden Brazilië en Argentinië in de finale om de Confederations Cup en bij een 2-0 voorsprong voor de seleçao geeft Ronaldinho een klap in het gezicht van zijn tegenstander. De scheidsrechter constateert dit met eigen ogen, maar heeft clementie met de dader en vertoont hem slechts de gele kaart. De regels zijn duidelijk, verwijdering van het speelveld had moeten plaatsvinden, maar Ronaldinho bleef de trieste afgang naar de zijlijn bespaard. Een mogelijke winst voor de miljoenen toeschouwers, want Ronaldinho aan de bal is een lust voor het oog, maar iedereen met een Argentijns hart voelde zich bestolen. Opmerkelijk was dat agressor Coloccini, de ontzielde verdediger van de Argentijnen, als ontvanger van de klap van Ronaldinho nog het minst opkeek van de gele kaart. Hij begreep waarschijnlijk als een van de weinigen (tesamen met de arbiter) dat de reactie van s’werelds beste voetballer meer dan gerechtvaardigd was, hij had de Braziliaanse baltovenaar immers al meerdere malen naar het sportieve leven gestaan.

In het laatste geval wordt zowel het spel als een speler geweld aangedaan, maar toch besluit de arbiter om niet ook nog de toeschouwer geweld aan te doen door het wegzenden van Ronaldinho, waarmee ook hij weer het spel en de geslagen speler geweld aandoet. Fout op fout zal men denken, of juist een gevoel voor de situatie, waarmee hij het spel uiteindelijk redt? Een scheidsrechter balanceert met zulke beslissingen tussen hoop en vrees. Hoop dat de duels binnen de perken blijven, vrees dat zijn marchanderen tot represailles zal leiden.

Johan Cruijff liet ooit weten dat hij, hoewel hij vindt dat hij beter zou fluiten, totaal ongeschikt zou zijn als leidsman, omdat hij de regels zou gaan interpreteren op zijn eigen Cruijffiaanse wijze. Met alle onrust van dien., aldus Cruijff.
De vraag rijst: is dit zo? Zou Cruijff niet bij uitstek geschikt zijn voor de rol van scheidsrechter, juist omdat hij de regels een voetbalinterpretatie zou kunnen geven? Hij heeft in ieder geval het inzicht om een vuige tackle te onderscheiden van een ongelukkige botsing, het al dan niet voordeel behalen uit een buitenspelsituatie of te kunnen beoordelen of getorpedeerde speler daadwerkelijk doorgebroken was of niet.

Toch blijft het feit dat een scheidsrechter benodigd is een devaluatie van de spelopvatting. Iedere speler wéét van zichzelf of hij een overtreding heeft gemaakt of niet. Gelukkig zijn de meesten van de miljoenen voetballers over de gehele wereld trouw aan het spel.